CASCAP” โมเดลขับเคลื่อนสุขภาพชุมชน สู่สังคมปลอดมะเร็งท่อน้ำดี ตามแนวทาง SDG 3
กว่า 10 ปีที่ “โรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี” ถูกจัดให้เป็นปัญหาสาธารณสุขเร่งด่วนของประเทศไทย โดยเฉพาะในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งเป็นพื้นที่ที่มีอัตราการป่วยและเสียชีวิตจากโรคนี้สูงที่สุดในประเทศ ด้วยความรุนแรงของโรคที่ส่งผลกระทบทั้งต่อชีวิต เศรษฐกิจ และคุณภาพชีวิตของประชาชน มหาวิทยาลัยขอนแก่นจึงได้ลุกขึ้นมารับบทบาทสำคัญในการแก้ไขปัญหานี้อย่างเป็นระบบ ภายใต้โครงการ “การแก้ไขปัญหาโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี” (Cholangiocarcinoma Screening and Care Program: CASCAP)
โครงการนี้ดำเนินการโดย สถาบันวิจัยมะเร็งท่อน้ำดี และศูนย์ความเป็นเลิศมะเร็งท่อน้ำดี โรงพยาบาลศรีนครินทร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2557 จนถึงปัจจุบัน ครอบคลุมพื้นที่เสี่ยงสูงกว่า 30 จังหวัดทั่วประเทศ มุ่งหวังให้คนไทย “ปลอดพยาธิใบไม้ตับ และห่างไกลมะเร็งท่อน้ำดี” อย่างยั่งยืน ตามแนวทาง เป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDG) ข้อที่ 3: สุขภาพและความเป็นอยู่ที่ดี
วิจัยจากห้องแล็บ สู่การแก้ปัญหาในชุมชน
ในช่วงเริ่มต้น ทีมวิจัยได้ศึกษาสาเหตุและวงจรชีวิตของพยาธิใบไม้ตับ เพื่อพัฒนาต้นแบบนวัตกรรมด้านการตรวจและรักษาที่เหมาะสมกับบริบทของชุมชน เช่น ชุดตรวจแอนติเจนพยาธิใบไม้ตับแบบรวดเร็ว (OV-ATK) ที่ตรวจจากปัสสาวะได้ง่ายและรวดเร็ว รวมถึง ระบบคัดกรองมะเร็งท่อน้ำดีด้วยปัญญาประดิษฐ์ (AI) และ ระบบปรึกษาทางไกล Teleconsultation ultrasonography เพื่อเพิ่มโอกาสให้ประชาชนในพื้นที่ห่างไกลเข้าถึงการตรวจและรักษาได้ทันท่วงที
โครงการยังพัฒนา ฐานข้อมูล “Isan Cohort” เพื่อเก็บข้อมูลสุขภาพของประชากรกลุ่มเสี่ยง นำไปใช้วางแผนเชิงนโยบายและติดตามผลการดำเนินงานได้อย่างเป็นระบบ ถือเป็นโมเดลสำคัญที่ช่วยให้ “ข้อมูลสุขภาพ” กลายเป็นเครื่องมือในการพัฒนานโยบายสาธารณสุขระดับประเทศ
บูรณาการพลังทุกภาคส่วน สู่สุขภาพที่ยั่งยืน
CASCAP ไม่ได้เป็นเพียงโครงการวิจัย แต่คือ “ขบวนการขับเคลื่อนสุขภาพชุมชน” ที่เกิดจากความร่วมมือของหลายภาคส่วน ทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน อาทิ กระทรวงสาธารณสุข, สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.), กระทรวงมหาดไทย, สำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.), สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส), ธนาคารไทยพาณิชย์, บริษัท ซีพี ออลล์ และ มูลนิธิมะเร็งท่อน้ำดี เป็นต้น
ด้วยการบูรณาการดังกล่าว ทำให้ชุดตรวจ OV-ATK ได้รับการบรรจุเป็น สิทธิประโยชน์ในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ส่งผลให้ประชาชนสามารถเข้ารับการตรวจได้ฟรีทั่วประเทศ ถือเป็นก้าวสำคัญในการสร้าง “หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า” ตามเจตนารมณ์ของ SDG 3 อย่างแท้จริง
ผลลัพธ์แห่งความเปลี่ยนแปลง
ตลอดระยะเวลากว่าทศวรรษของการดำเนินงาน CASCAP ได้สร้างผลลัพธ์เชิงประจักษ์ที่สะท้อนถึงความยั่งยืนทั้งในระดับบุคคลและสังคม
-
ลดอัตราการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับ จาก 42% เหลือเพียง 7.7%
-
เพิ่มอัตราการรอดชีวิตของผู้ป่วยหลังผ่าตัด จาก 17.3% เป็น 53.3%
-
ประชาชนกลุ่มเสี่ยงได้รับการคัดกรองมากกว่า 2 ล้านครั้ง
-
ลดภาระค่าใช้จ่ายด้านสาธารณสุขของประเทศ กว่า 6,000 ล้านบาทต่อปี
นอกจากนี้ ยังมีการจัดทำ หลักสูตร “ภูมิคุ้มกันโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี” เพื่อปลูกฝังความรู้เรื่องสุขภาพให้กับเยาวชนในโรงเรียนกว่า 500 แห่งทั่วประเทศ พร้อมผลักดันการพัฒนาระบบจัดการสิ่งปฏิกูลที่ถูกสุขลักษณะ เพื่อยุติวงจรการแพร่ระบาดของพยาธิในสิ่งแวดล้อม
ต้นแบบของการเปลี่ยนแปลงเพื่อชีวิต
จากการวิจัยในห้องแล็บ สู่การลงมือปฏิบัติในชุมชน และผลักดันสู่นโยบายระดับชาติ โครงการ CASCAP ได้พิสูจน์ให้เห็นแล้วว่า “การบูรณาการองค์ความรู้กับความร่วมมือ” สามารถสร้างการเปลี่ยนแปลงที่จับต้องได้ และยั่งยืนได้จริง ทั้งในมิติสุขภาพ เศรษฐกิจ และสังคม
มหาวิทยาลัยขอนแก่นยังคงมุ่งมั่นเดินหน้าสร้างสุขภาวะที่ดีให้กับคนไทย พร้อมสานต่อเป้าหมาย SDG 3: สุขภาพและความเป็นอยู่ที่ดี เพื่อให้ประเทศไทยก้าวสู่อนาคตที่ทุกคนมีชีวิตยืนยาว แข็งแรง และมีคุณภาพอย่างยั่งยืน